سوره اعلی
< طارق - غاشیه > | |
---|---|
| |
شماره سوره | ۸۷ |
جزء | ۳۰ |
نزول | |
ترتیب نزول | ۸ |
مکی/مدنی | مکی |
اطلاعات آماری | |
تعداد آیات | ۱۹ |
تعداد کلمات | ۷۲ |
تعداد حروف | ۲۹۶ |
سوره اَعلیٰ هشتاد و هفتمین سوره و از سورههای مَکّی قرآن که در جزء سیام قرآن جای گرفته است. نام سوره (اعلی) از آیه اول آن گرفته شده و به معنای «برتر» است. آیات ابتدایی سوره، پیامبر(ص) را به تسبیح خداوند فرا میخواند و سپس هفت صفت برای خداوند برمیشمرد و در ادامه از مؤمنان خاشع و کافران شقی و عوامل سعادت و شقاوتِ این دو گروه سخن میگوید.
در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است که هر کس این سوره را بخواند، خداوند به ازای هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و محمد(ص) نازل کرده، ده حسنه میدهد. در روایات همچنین آمده است که پیامبر(ص) این سوره را دوست میداشت.
معرفی
- نامگذاری
سوره اَعلیٰ را به این مناسبت «اَعلیٰ» مینامند که با تسبیح پروردگار بلندمرتبه آغاز میشود. اعلی به معنای برتر، بلند و بالای هر چیزی است.
- محل و ترتیب نزول
سوره اعلیٰ جزو سورههای مکی و در ترتیب نزول هشتمین سورهای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، هشتادوهفتمین سوره است و در جزء سیام قرآن قرار دارد.علامه طباطبایی نویسنده تفسیر المیزان بر این باور است که ۱۳ آیه این سوره مکی است ولی آیا ت۱۴ تا آخر چون در ارتباط با روزه و لوازمش مثل زکات فطره و نماز عید است نشان می دهد که این آیات در مدینه نازل شده اند زیرا روزه در مدینه واجب شده است. وی هم چنان تأکید دارد که روایاتی که سوره را مکی دانسته اند منظورشان همان آیات سیزده گانه است.
- تعداد آیات و دیگر ویژگیها
سوره اعلیٰ ۱۹ آیه، ۷۲ کلمه و ۲۹۶ حرف دارد و جزو سورههای مُفَصّلات (دارای آیات کوچک و متعدد) و آخرین سوره از سورههای مُسَبّحات (آغازشده با تسبیح الهی) است.
محتوا
المیزان محور اصلی سوره را توحید وتأکید بر جایگاه والای ذات الهی و نیز وعده های خداوند درباره پیامبر و تأییدات او دانسته است. از دیدگاه تفسیر نمونه، سوره اعلیٰ از دو بخش تشکیل شده است: روی سخن در بخش نخست به شخص پیامبر(ص) است و دستورهایی درباره تسبیح خداوند و ادای رسالت به آن حضرت میدهد. همچنین اوصاف هفتگانه خداوند در این بخش آمده است. در بخش دوم خداوند از مؤمنان خاشع و کافران شقی سخن میگوید و عوامل سعادت و شقاوت این دو گروه را بیان میکند.
حقانیت رسالت توحیدی پیامبر | |||||||||||||||
گفتار دوم: آیه۱۴-۱۹ دلایل حقانیت دعوت توحیدی پیامبر | گفتار اول: آیه ۱ - ۱۳ وظایف پیامبر در تبیین توحید | ||||||||||||||
دلیل اول: آیه۱۴-۱۷ رستگاری خداپرستان | وظیفه اول: آیه ۱-۵ تسبیح خدای برتر | ||||||||||||||
دلیل دوم: آیه ۱۸-۱۹ گواهی کتابهای پیامبران به توحید | وظیفه دوم: آیه ۶-۱۳ ابلاغ توحید به حقجویان | ||||||||||||||
تفسیر
پیامبر و فراموشنکردن قرآن
«سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰ: ما خیلی زود بر تو خواهيم خواند، تا فراموش نكنى».
خداوند در این آیه به پیامبر(ص) اطمینان میدهد نگران این نباشد که آیات الهی را فراموش میکند، بلکه همو که آن را فرستاده، حافظ و نگهبان آن است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان مینویسد «اِقراء» به معنای تحویلگرفتن قرائت قاری به منظور غلطگیری و تصحیح قرائت اوست؛ البته این معنای لغوی و عرفی این کلمه است و در این آیه به این معناست که خداوند چنان قدرتی به پیامبر(ص) داده است که قرآن را درست و خوب بخواند، آنطور که نازل شده و بدون کم و کاست و بدون تحریف.
نماز عید و زکات فطره
در تفسیر مجمع البیان آمده است برخی گفتهاند مراد از تزکیه و صلاة در آیه ۱۴ و ۱۵، زکات فطره و نماز عید است. اما ممکن است اشکال شود این سوره مکی است و در آن زمان نه زکاتی بود و نه نماز عید. در پاسخ آن گفته شده ممکن است آیات ابتدایی این سوره در مکه و آیات پایانی آن، از جمله آیات ۱۴ و ۱۵، در مدینه نازل شده باشد.
سیدهاشم بحرانی در تفسیر البرهان ذیل آیه ۱۴ مینویسد از امام صادق(ع) نقل شده است: روزه با پرداخت زکات فطره کامل میشود، همچنان که نماز با درود فرستان بر پیامبر(ص) به کمال خود میرسد. پس هر کس روزه بگیرد، اما به عمد زکات فطره را وا گذارد، روزهای از برایش نیست و هر کس نماز بخواند و بر پیامبر(ص) درود نفرستد و عمداً آن را وا گذارد، نمازی از برایش نیست. خداوند عزوجل زکات فطره را بر نماز مقدم داشت و فرمود: «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّىٰ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ».
تعداد انبیا و کتابهای آسمانی
آیه پایانی سوره اعلی نشان میدهد حضرت ابراهیم و موسی(ع) نیز کتاب آسمانی داشتند. در روایتی، ابوذر نقل میکند: به پیامبر عرض کردم انبیا چند نفر بودند؟ فرمود: ۱۲۴ هزار نفر. ... سپس پیامبر(ص) فرمود ای ابوذر چهار نفر از انبیا عرب بودند: هود، صالح، شعیب و پیامبر تو. گفتم ای رسول خدا خداوند چند کتاب نازل کرد؟ فرمود: ۱۰۴ کتاب. ده کتاب بر آدم، پنجاه کتاب بر شیث، بر اخنوخ که ادریس است سی کتاب و او نخستین کسی است که با قلم نوشت، و بر ابراهیم ده کتاب و نیز تورات را بر موسی و انجیل را بر مسیح و زبور را بر داوود و فرقان را بر پیامبر اسلام نازل کرد.
ابدیت آخرت
ممکن است به ذهن بیاید که جهان آخرت پایدار و ابدی است پس چرا آن را با دنیا مقایسه کرده وگفته وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ ترجمه: با آنكه [جهان] آخرت نيكوتر و پايدارتر است.پاسخ این است که هر چند جهان آخرت به گونه ای است که ابدیت دارد ولی چون در آیه قبل( بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا )، سخن از مقدم داشتن دنیا و ترجیح آن بر آخرت بود؛ در این به مقدم بودن و رجحان آخرت اشاره شده و در مقدم بودنش در مقام مقایسه همین مقدار کافی است که آن را نیکوتر و پایدارتر از دنیا بداند.
آیات مشهور
- «إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ: او (خداوند) آشکار و نهان را میداند».(آیه ۷)
در تفسیر این آیه آمدهاست، آشکار و نهان برای خداوند یکی است؛ چراکه هرچه هست، چه پیدا و چه ناپیدا، مخلوق اوست. ملاصدرا نیز مینویسد این آیه علم را برای خداوند ثابت میکند و خداوند را از جهل و نقص دور میکند. علامه طباطبایی براساس آیاتی از قرآن جهر را چیزی میداند که برای چشم وگوش کاملاً آشکار و محسوس است «ومایخفی» را نقطه مقابل آن می داند. این آیه در شعر فارسی نیز بازتاب داشتهاست. سعدی شیرازی میسراید:
بر او علم یک ذره پوشیده نیست | که پیدا و پنهان به نزدش یکی است |
فضیلت و خواص
در تفسیر مجمع البیان از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس این سوره را بخواند، خداوند به ازای هر حرفی که بر ابراهیم، موسی و محمد(ص) نازل کرده، ده حسنه میدهد. همچنین از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده است که پیامبر(ص) این سوره را دوست میداشت. از امام صادق(ع) نیز نقل است کسی که سوره اعلی را در فرایض (نماز واجب) یا نوافل خود بخواند، روز قیامت به او گفته میشود با خواست و مشیت خداوند از هر یک از درهای بهشت میخواهی وارد شو.
متن و ترجمه
سوره أعلی
بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ | به نام خداوند رحمتگر مهربان |
---|---|
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ﴿١﴾ الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّىٰ ﴿٢﴾ وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَىٰ ﴿٣﴾ وَالَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعَىٰ ﴿٤﴾ فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَىٰ ﴿٥﴾ سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسَىٰ ﴿٦﴾ إِلَّا مَا شَاءَ اللَّـهُ ۚ إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَىٰ ﴿٧﴾ وَنُيَسِّرُكَ لِلْيُسْرَىٰ ﴿٨﴾ فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَىٰ ﴿٩﴾ سَيَذَّكَّرُ مَن يَخْشَىٰ ﴿١٠﴾ وَيَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى ﴿١١﴾ الَّذِي يَصْلَى النَّارَ الْكُبْرَىٰ ﴿١٢﴾ ثُمَّ لَا يَمُوتُ فِيهَا وَلَا يَحْيَىٰ ﴿١٣﴾ قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّىٰ ﴿١٤﴾ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ ﴿١٥﴾ بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ﴿١٦﴾ وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ ﴿١٧﴾ إِنَّ هَـٰذَا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولَىٰ ﴿١٨﴾ صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ ﴿١٩﴾ | نام پروردگار والاى خود را به پاكى بستاى: (۱) همان كه آفريد و هماهنگى بخشيد. (۲) و آنكه اندازهگيرى كرد و راه نمود. (۳) و آنكه چمنزار را برآورد؛ (۴) و پس [از چندى] آن را خاشاكى تيرهگون گردانيد. (۵) ما بزودى [آيات خود را به وسيله سروش غيبى] بر تو خواهيم خواند، تا فراموش نكنى؛ (۶) جز آنچه خدا خواهد، كه او آشكار و آنچه را كه نهان است مىداند. (۷) و براى تو آسانترين [راه] را فراهم مىگردانيم. (۸) پس پند ده، اگر پند سود بخشد. (۹) آن كس كه ترسد، بزودى عبرت گيرد. (۱۰) و نگونبخت، خود را از آن دور مىدارد؛ (۱۱) همان كس كه در آتشى بزرگ در آيد؛ (۱۲) آنگاه نه در آن مىميرد و نه زندگانى مىيابد. (۱۳) رستگار آن كس كه خود را پاك گردانيد؛ (۱۴) و نام پروردگارش را ياد كرد و نماز گزارد. (۱۵) ليكن [شما] زندگى دنيا را بر مىگزينيد؛ (۱۶) با آنكه [جهان] آخرت نيكوتر و پايدارتر است. (۱۷) قطعاً در صحيفههاى گذشته اين [معنى] هست، (۱۸) صحيفههاى ابراهيم و موسى. (۱۹) |
سوره پیشین: سوره طارق | سوره اعلی سورههای مکی • سورههای مدنی | سوره پسین: سوره غاشیه |
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آلعمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس |
پانویس
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۳.
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه اعلی.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۲۶۴.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۲۶۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۶۶ش، ج۲۶، ص۳۸۰.
- ↑ خامهگر، محمد، ساختار سورههای قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ سوره اعلی، آیه ۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۶۶ش، ج۲۶، ص۳۹۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۲۶۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۲۲.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۶۳۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۶۶ش، ج۲۶، ص۴۰۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص ۲۷۰.
- ↑ فضل الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۲۴، ص۲۰۹.
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۷، ص۳۷۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۲۶۷.
- ↑
- ↑
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۱۷.
- ↑ حویزی، عبدعلی، تفسير نور الثقلين، ج۵، ص ۵۵۳ ، علیبابایی، برگزیده تفسیر نمونه، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۴۷۵.
- ↑ جَهر(آشکار) برای چشم آیه أَرِنَا اللهَ جَهْرَةً ۱۵۳ سوره نساء و جهر(آشکار) برای گوش آیه إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ مِنَ الْقَوْلِ ۱۱۰ سوره انبیاء
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- حویزی، تفسیر نورالقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم ۱۴۱۵ق.
- جعفری، عالیه، «تأثیر قرآن در شعر فارسی»، مجله بشارت، ش۶۷، ۱۳۸۷ش.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۷۴م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و مقدمه محمد جواد بلاغی، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- علیبابایی، احمد، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۷ش.
- فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بیجا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، به تحقیق محمد خواجوی، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش (نسخه رایانهای نور).
پیوند به بیرون